مقدمه: تحریک الکتریکی فراجمجمه ای (tES) یک روش غیرتهاجمی تحریک مغز است که می تواند با اعمال جریان الکتریکی ضعیف به جمجمه، تغییرات موقتی در تحریک پذیری نواحی قشر مغز ایجاد کند. تمایل متخصصان به استفاده از tES به عنوان یک ابزار مکمل یا جایگزین برای درمان اختلالات روانپزشکی و عصب شناختی در دهه گذشته به طور قابل توجهی رشد کرده است. این پژوهش به تبیین ماهیت تحریک الکتریکی مغز، دستگاه های تحریک کننده، تاریخچه آن، مکانیسم های فیزیولوژیکی زیربنایی و کاربرد آن ها در درمان اختلالات روانپزشکی و عصب شناختی پرداخته است. همچنین، نگاهی منسجم به اثرات آموزش شناختی همراه با tES در درمان بیماران روانپزشکی داشته است. نتیجه گیری: در زمینه اثربخشی مداخله tES بر اختلالات خلقی، اضطراب، اختلال نقص توجه بیش فعالی، اوتیسم، اختلال وسواس فکری-عملی و اسکیزوفرنی، پژوهش هایی انجام شده است و نشان داده اند که این روش درمانی در بهبود عملکرد شناختی، تعدیل هیجانات منفی و کاهش علائم بیماری افراد موثر است. بر این اساس، در کنار روان درمانی و درمان پزشکی، می توان از tES به عنوان یک درمان غیرتهاجمی برای کمک به بیماران مبتلا به مشکلات روانپزشکی استفاده نمود.

این پژوهش به منظور بررسی تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه ای مغز بر حافظه کاری در افراد ورزشکار و غیر ورزشکار انجام شد. بنابراین 48 شرکت کننده (18-30 سال) به روش هدفمند انتخاب شدند. سپس به طور مساوی به دو گروه ورزشکار و غیر ورزشکار تقسیم شدند. هر گروه به طور تصادفی به دو زیرگروه مساوی تحریک واقعی و ساختگی تقسیم شدند. تحریک واقعی و ساختگی با شدت جریان الکتریکی دو میلی آمپری به مدت 20 دقیقه و طی سه جلسه ارایه شد. نرم افزار ان-بک برای ارزیابی حافظه کاری استفاده شد. نتایج نشان داد گروه ورزشکار نسبت به غیر ورزشکار و گروه تحریک واقعی نسبت به گروه تحریک ساختگی دارای عملکرد بهتری بودند. گروه ورزشکار در شرایط تحریک واقعی در مرحله پس آزمون پیشرفت کردند. مطابق با یافته های حاضر تحریک الکتریکی مستقیم مغز به طوری که تحریک آند و کاتد به ترتیب بر روی قشر پیش پیشانی جانبی-پشتی چپ و راست اعمال شود، باعث بهبود عملکرد حافظه کاری در افراد ورزشکار می شود.

زمینه و هدف: ولع مصرف مواد غذایی (Food craving) به معنی تمایل قوی برای خوردن است که با مصرف بی رویه ی مواد غذایی نمود دارد. تحریک الکتریکی فراجمجمه ای (tDCS) روشی کم تهاجمی جهت تحریک مناطق مشخصی در مغز است که قادر به تحریک یا مهار انتخابی بخش های ویژه ای از کورتکس می باشد. در این مطالعه تاثیر روش tDCS در کاهش میزان ولع مصرف مواد غذایی ارزیابی می شود. روش کار: این مطالعه ی کارآزمایی بالینی تصادفی شده بر 30 بیمار مبتلا به ولع مصرف مواد غذایی انجام شد. گروه مداخله (15 نفر) جریان مستقیم با شدت 2mA به مدت 20 دقیقه دریافت کردند. در گروه شاهد (15 نفر) پس از قرار دادن الکترودها دستگاه روشن شد و پس از احساس سوزش اولیه توسط بیمار دستگاه خاموش می شد. بیماران توسط پرسشنامه ی استاندارد ولع مصرف مواد غذایی (FCQ-S, FCQ-T) ارزیابی شدند. یافته ها: قبل از انجام مطالعه، در میانگین نمرات پرسشنامه های FCQ-S و FCQ-T در بین دو گروه مداخله و شاهد تفاوت معنی داری وجود نداشت. بعد از انجام مطالعه، میانگین نمره ی پرسشنامه ی FCQ-S در گروه مداخله (tDCS) نسبت به گروه شاهد به طور معنی داری کاهش یافته بود. همچنین، به طور مشابه، پس از انجام مطالعه، میانگین نمره ی پرسشنامه ی FCQ-T نیز در گروه مداخله (tDCS) نسبت به گروه شاهد به طور معنی داری کاهش یافته بود. نتیجه گیری: بر اساس یافته های این مطالعه به نظر می رسد استفاده از روش tDCS در درمان بیماران مبتلا به ولع مصرف مواد غذایی موثر می باشد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی اثر تحریک الکتریکی فراجمجمه ای بر توجه انتخابی در شرایط تکلیف دوگانه انجام گرفت. این پژوهش از نوع نیمه تجربی بود. بدین منظور تعداد 28 نفر از دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز با میانگین سنی 25.32±2.46 سال به صورت نمونه گیری در دسترس انتخاب، و سپس به طور تصادفی به دو گروه آزمایشی و شم تقسیم شدند. از تمامی شرکت کنندگان آزمون تکلیف دوگانه اثر استروپ قبل و بعد از تحریک الکتریکی فراجمجمه ای به عمل آمد. این آزمون شامل چهار فاصله زمانی 50، 100، 300 و 900 هزارم ثانیه بین دو محرک در سه حالت اثر استروپ در شرایط تکلیف دوگانه بود. نتایج آزمون تحلیل واریانس مرکب نشان داد که میانگین زمان واکنش گروه آزمایشی به طور معناداری از گروه شم بهتر بود، در نتیجه تحریک الکتریکی قطعه پیش پیشانی قشر مغز باعث کاهش اثر دوره بی پاسخی روانشناختی می شود. پس تحریک الکتریکی، ظرفیت توجه یا سرعت پردازش اطلاعات را در انسان بهبود می دهد.

زمینه و هدف: از آن جا که اضطراب از جمله عوامل مؤثر بر عملکرد ورزشکاران به شمار می رود، پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی تحریک الکتریکی فراجمجمه ای مغز در کاهش اضطراب ورزشکاران رزمی کار انجام شد مواد و روش ها: این پژوهش از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش حاضر، دربرگیرنده کلیه ورزشکاران رزمی کار شهر اردبیل در سال 1401 بود که با روش نمونه گیری در دسترس از ورزشکاران رزمی کار شهر اردبیل 30 نفر انتخاب شد. آزمودنی ها به صورت تصادفی ساده در دو گروه آزمایش و کنترل (15 نفر در هر گروه) جایگزین شدند. گروه آزمایش تحت 10 جلسه 20 دقیقه ای تحریک الکتریکی فراجمجمه ای مغز قرار گرفت. گروه کنترل مداخله ای را دریافت نکرد. از پرسش نامه اضطراب حالت-صفت (مارتیز، 1990) در دو مرحله پیش-آزمون و پس آزمون به منظور جمع آوری اطلاعات استفاده شد. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS و تحلیل کوواریانس چندمتغیره تجزیه وتحلیل شدند. یافته ها: نتایج نشان داد بین نمرات پس آزمون گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل، تفاوت معنی داری وجود داشت. به عبارت دیگر، تحریک الکتریکی فراجمجمه ای مغز منجر به افزایش معنی دار نمرات اعتمادبه نفس و کاهش معنی دار نمرات اضطراب جسمانی و شناختی ورزشکاران شد (0/05>P). نتیجه گیری: براساس نتایج این پژوهش، درمان تحریک الکتریکی مستقیم مغز، مداخله مؤثری در کاهش اضطراب ورزشکاران رزمی کار است و راهی مناسب، کم هزینه و در دسترس است که ورزشکاران می توانند از آن استفاده کنند.

با توجه به کاستی های جسمی و روانی در دوره سالمندی ، انتخاب رویکرد درمانی مناسب می تواند در ارتقای سلامت و مشکلات روان شناختی آنها مؤثر باشد . بنابراین پژوهش حاضر با هدف مقایسه اثربخشی تحریک الکتریکی فراجمجمه ای و درمان نوروفیدبک بر کیفیت خواب سالمندان انجام شد . روش پژوهش نیمه­آزمایشی با طرح پیش آزمون-پس آزمون و گروه کنترل بود . جامعه آماری شامل تمامی سالمندان بودند که در سال 1399 به مراکز مشاوره شهر تهران مراجعه کرده بودند . از بین آنها به شیوه نمونه­گیری دردسترس ، 45 نفر از سالمندان (60 تا 70 سال) که بر اساس معیارهای ورود و خروج مطالعه واجد شرایط بودند ، انتخاب و به­صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (تحریک الکتریکی فراجمجمه­ای و درمان نوروفیدبک) و یک گروه کنترل به نسبت یکسان گمارش شدند . به منظور جمع آوری اطلاعات از پرسش نامه کیفیت خواب پترزبورگ استفاده شد . گروه آزمایش اول ، درمان تحریک الکتریکی فراجمجمه­ای را با استفاده از دستگاه تحریک الکتریکی مغز II Dose Aو گروه آزمایش دوم ، درمان نوروفیدبک را با استفاده از دستگاه نوروفیدبک مدل 0.5 Ver A7990SA دریافت کردند. گروه کنترل به مدت دو ماه در لیست انتظار جهت دریافت مداخله قرار گرفت . داده های حاصل از پژوهش با استفاده از روش آماری تحلیل کواریانس تک متغیره در نرم افزار آماری 26 SPSSمورد تحلیل قرار گرفت . یافته های حاصل از پژوهش نشان داد که هر دو روش تحریک الکتریکی فراجمجمه ای و درمان نوروفیدبک بر بهبود کیفیت خواب سالمندان اثربخش بودند؛ اما تفاوت معناداری بین اثربخشی این دو شیوه درمانی بر بهبود کیفیت خواب وجود داشت (001/0p<) و درمان نوروفیدبک اثربخش تر از تحریک الکتریکی فراجمجمه ای بر بهبود کیفیت خواب سالمندان بود . بر مبنای یافته های این پژوهش می توان از تحریک الکتریکی فراجمجمه ای و درمان نوروفیدبک به عنوان روش های مداخله ای مؤثر در بهبود کیفیت خواب سالمندان استفاده کرد .

سالمندی دوران حساسی از زندگی بشر است که با چالش های متعددی که برای فرد بوجود می آورد باعث ایجاد آشفتگی روان شناختی و کاهش کیفیت زندگی می شود. بنابراین، پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی تحریک الکتریکی فراجمجمه ای بر آشفتگی روان شناختی و کیفیت زندگی سالمندان انجام شد. روش پژوهش نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون-پس آزمون و گروه کنترل بود. جامعه آماری این پژوهش را کلیه سالمندان مراجعه کننده به مراکز مشاوره شهر تهران در سال 1399 تشکیل دادند که نمونه 30 نفری از بین آنها به روش نمونه گیری در دسترس و بر اساس معیارهای ورود و خروج به مطالعه انتخاب و به صورت تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل به نسبت یکسان گمارده شدند. جهت سنجش متغیرها از پرسش نامه های آشفتگی روان شناختی ماسون و همکاران و کیفیت زندگی ویر و شربور استفاده شد. شرکت کنندگان گروه آزمایش در 10 جلسه 20 دقیقه ای، درمان تحریک الکتریکی فراجمجمه ای را دریافت کردند. داده ها با روش تحلیل کواریانس تک متغیره تحلیل شد. یافته ها نشان داد که پس از کنترل اثر پیش آزمون، بین میانگین نمرات پس آزمون دو گروه آزمایش و کنترل در متغیر آشفتگی روان شناختی و مولفه های کیفیت زندگی شامل عملکرد اجتماعی، ایفای نقش جسمی، ایفای نقش هیجانی، سلامت روانی و سرزندگی، تفاوت معناداری وجود داشت. اما در مولفه های عملکرد جسمی، درد بدنی و سلامت عمومی، تفاوت معناداری مشاهده نشد. در مجموع، با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش می توان تحریک الکتریکی فراجمجمه ای را به عنوان روشی جهت کاهش آشفتگی روان شناختی و بهبود کیفیت زندگی سالمندان در کنار سایر روش های درمانی مورد استفاده قرار داد.

سابقه و هدف: حافظه شنیداری-کلامی با افزایش سن دچار ضعف عملکرد می شود. یکی از روش های پیشنهاد شده به منظور جبران این ضعف، استفاده از تحریک الکتریکی جریان مستقیم می باشد. در مطالعه حاضر تاثیر تحریک الکتریکی جریان مستقیم آندی بر عملکرد حافظه شنیداری-کلامی افراد سالمند سالم مورد بررسی قرار گرفت. مواد و روش ها: در این مطالعه تجربی که به صورت کارآزمایی بالینی تصادفی شده یک سو کور انجام گرفت، 42 فرد سالمند سالم و فاقد مشکلات شناختی، در قالب دوگروه همتا آزمایشی و شاهد شرکت داشتند. تمامی افراد طی 10 جلسه تحریک الکتریکی را با شدت 2 میلی آمپر دریافت می کردند. به منظور ارزیابی وضعیت حافظه شنیداری-کلامی افراد مورد مطالعه، پیش از ارائه تحریک الکتریکی و پس ازآن، از نسخه فارسی آزمون یادگیری شنیداری-کلامی ری (Rey Auditory-Verbal Learning Test) استفاده شد. یافته ها: براساس نتایج حاصله، در تمامی مراحل آزمون ری درگروه آزمایشی، بین میانگین امتیازات پس از تحریک الکتریکی درمقایسه با پیش از آن اختلاف معنی دار وجود داشت (05/0>P). هم چنین مقایسه میان امتیازات مراحل آزمون ری پس از تحریک الکتریکی در دوگروه آزمایشی و شاهد، حاکی از آن بودکه جز در مرحله یادآوری پس از مداخله که اختلاف معنی داری میان امتیازات دو گروه مشاهده نشد (075/0= P)، درسایر مراحل این آزمون، اختلاف میان نتایج گروه های آزمایشی و شاهد از لحاظ آماری معنی دار بود (05/0> P). استنتاج: تحریک الکتریکی جریان مستقیم آندی با تاثیر بر پتانسیل الکتریکی غشا سلول های عصبی در ناحیه خلفی جانبی قشر پیش پیشانی، منجر به افزایش فعالیت عصبی در ناحیه مذکور و در نتیجه بهبود عملکرد حافظه شنیداری-کلامی افراد می شود.

تحریک الکتریکی جریان مستقیم فراجمجمه ای (tDCS) پرکاربردترین روش تحریک غیرتهاجمی مغز است که چالش اساسی آن تفاوت های بین فردی است که در پاسخ به این تحریک گزارش می شود. یک منبع در ایجاد این تنوعات را می توان تفاوت در توزیع میدان الکتریکی درنظر گرفت که به دلیل تفاوت در ساختارهای مغزی ایجاد می شود. شواهد نشان می دهد که میدان ناشی از tDCS می تواند فعالیت های مغزی را تحت تاثیر خود قرار دهد و باعث ایجاد تغییر در رفتار گردد؛ اما ارتباط بین توزیع میدان و فعالیت های مغزی هنوز بررسی نشده است. از این رو در این مطالعه متقاطع دوسو کور، بر روی 14 فرد وابسته به مت آمفتامین، tDCS با شدت 2 میلی آمپر به قشر پیش پیشانی اعمال و قبل و بعد از تحریک، تصویر تشدید مغناطیسی ساختاری و عملکردی برای تعیین توزیع میدان و مشاهده فعالیت مغزی در پاسخ به نشانه های مواد، ثبت شده است. هر فرد با فاصله حداقل یک هفته تحریک الکتریکی را یک جلسه به صورت واقعی و جلسه دیگر به صورت غیرواقعی دریافت کرده است. مدل های سر مبتنی برروش های المان محدود برای نمایش توزیع میدان شبیه سازی شده و آنالیز گروهی نشان داده است که بیشترین میدان در ناحیه پیش پیشانی ایجاد می گردد (07/0± 3424/0) و دربین افراد از نظر توزیع مکانی میدان تفاوت وجود دارد. داده های کارکردی نیز حاکی از آن است که در تفاوت بین پاسخ به نشانه های مواد و تصاویری که مربوط به مواد نیستند، تحریک واقعی در مقایسه با تحریک غیرواقعی فعالیت مغزی را در چین گیجگاهی فوقانی و قشر کمربندی خلفی کاهش می دهد (0001/0 >P)؛ اما همبستگی معناداری بین شدت میدان و تغییرات فعالیت مغزی به دست نیامده است. در این مطالعه یک روش کار برای ترکیب مدل های سر با اطلاعات مربوط به عملکرد مغز ارایه گردیده، این ترکیب اطلاعات تاکنون بررسی نشده و می تواند دریچه ای بروی درک بهتر مکانیسم اثر tDCS باشد.